Rəqəmsal savadlılıq nədir? niyə vacibdir?

“Savadlılıq” sözü adətən tək oxuma və yazma bacarıqlarını nəzərdə tutsa da, “rəqəmsal” sözündən əvvəl gələndə bu termin daha çox bilgiyi əhatə edir. Əlbəttə ki, oxumaq və yazmaq hələ də rəqəmsal savadlılığın mərkəzidir. Lakin informasiyanın qəbulu və ötürülməsi üçün texnologiyadan istifadə etdiyimiz yeni və daim dəyişən üsulları nəzərə alsaq, rəqəmsal savadlılıq electron kitabların oxunmasından tutmuş veb-saytın etibarlılığının ölçülməsinə və ya YouTube videolarının yaradılmasına və paylaşılmasına qədər geniş bacarıqları əhatə edir.

Bu yazıda rəqəmsal savadlılıq nədir sualına cavab verərkən mövzunun təfərrüatlarına girəcəyik. Və Dərhal başlayaq...

Rəqəmsal Savadlılıq

Rəqəmsal savadlılıq internet platformaları, sosial media və mobil qurğular kimi rəqəmsal texnologiyalar vasitəsilə ünsiyyətin və informasiyaya çıxışın getdikcə daha da genişləndiyi bir cəmiyyətdə yaşamaq, öyrənmək və işləmək üçün lazım olan bacarıqlara sahib olmaq deməkdir.

Başqa sözlə, deyə bilərik ki, rəqəmsal savadlılıq həm idrak, həm də texniki bacarıqlar tələb edən məlumatları tapmaq, qiymətləndirmək, yaratmaq və çatdırmaq üçün informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadə etmək bacarığıdır. Rəqəmsal savadlılığı 3 ölçüdə nəzərdən keçirəcəyik: rəqəmsal məzmunun tapılması və istehlakı, rəqəmsal məzmunun yaradılması, ünsiyyəti və ya paylaşılması.

Rəqəmsal məzmunun tapılması və istehlak edilməsi


Bəzi formatlarda rəqəmsal məzmunun “istehlakı” çap olunmuş mətni oxumaqla demək olar ki, eyni görünür. Əsas electron kitab oxuyucuda roman oxumaq cihazı necə yandırmağı və səhifələri çevirməyi bilmək tələb edir, lakin bundan başqa kitab oxumaqdan çox da fərqlənmir. Bu cür oxumaq üçün tələb olunan əlavə bacarıqların öyrənilməsi yalnız bir neçə dəqiqə çəkir.

Bunun əksinə olaraq, “onlayn oxumaq”, İnternet üzərindən rəqəmsal mətni oxumaq kimi bir vəziyyət bir sıra əlavə bacarıqlar tələb edir. Məsələn, internetdə baxılan qəzet məqaləsində hiperlinklər, videolar, audio kliplər, şəkillər, interaktiv qrafiklər, paylaşma düymələri və ya şərh bölməsi ola bilər ki, bu da oxucunu yuxarıdan aşağı oxumaq əvəzinə fasilə verməyə və qərar verməyə məcbur edir.

Oxucu, digər məsələlərlə yanaşı, videoların və ya hiperlinklərin nə vaxt kliklənməsini, ilkin mətndən nə qədər uzaq olduğunu və məlumatın başqalarına ötürüldüyünü və necə ötürüldüyünü müəyyən edir.

Oxumaq üçün rəqəmsal məzmunun tapılması prosesi həm də çap mətnlərini tapmaqdan fərqli bacarıqlar tələb edir. Çap materialını axtararkən siz jurnallara baxa və ya kitabxanaya gedib kitab yığınlarını axtara bilərsiniz. Kitabda məlumat tapmaq üçün məzmun cədvəlindən və indeksdən istifadə etməyi öyrənə bilərsiniz. Lakin rəqəmsal savadlılığın bir hissəsi onlayn məkanda məzmun axtarmağı öyrənməkdir. İstifadəçi şüurlu şəkildə onlayn naviqasiya etməlidir, o cümlədən müəyyən müəlliflərin və veb-saytların açar sözlərdən istifadə etməsinə olan etibarını qiymətləndirmək lazımdır.

Rəqəmsal məzmunun generasiyası

Rəqəmsal savad həm də məzmun yaratmaq deməkdir. Buraya e-poçt, bloqlar və tvitlər kimi rəqəmsal formatlarda yazmaq, həmçinin video və podkastlar kimi digər media formatlarının yaradılması daxildir.

Rəqəmsal məzmunun yaradılması təcrübə və risk götürməyi əhatə edən yaradıcı və birgə prosesdir. Rəqəmsal məzmun adətən paylaşılmaq üçün nəzərdə tutulub və tez yayıla bildiyi üçün çap edilmiş məzmundan daha çox risk alınır.

 Rəqəmsal Ünsiyyət və PAYLAŞMA


Ənənəvi yazı şəxsi bacarıq ola bilsə də, rəqəmsal yazı çox vaxt başqaları ilə ünsiyyət qurmaq məqsədi daşıyır. Rəqəmsal müəllif alətləri isə bunu asanlaşdırmaq üçün nəzərdə tutulub. Rəqəmsal alətlər sosial, iştirakçı, əməkdaşlıqdır və onlayn icmalar qurmağı asanlaşdırır.

 Rəqəmsal ünsiyyət və paylaşmanın müsbət tərəfləri ilə yanaşı mənfi tərəfləri də ola bilər. Buna görə də, uyğun internet davranışını öyrənmək də rəqəmsal savadlılığın bir hissəsidir.

Rəqəmsal Savadlılığın Əhəmiyyəti

Rəqəmsal savadlılıq termini çox geniş olduğu üçün çaşqınlıq yarada bilər. Rəqəmsal savadlılıq haqqında danışan şəxs tam olaraq nədən danışır? Rəqəmsal materialın istehlakı, yaradılması və ya ünsiyyəti? Yoxsa həmin şəxs müəyyən rəqəmsal aləti müzakirə edir? Kompüter kodlaşdırması kimi texnologiya bacarıqları da rəqəmsal savadlılığın çətiri altına düşürmü? Bütün bunlara nəzər saldıqda, anlayışı cəm kimi düşünə bilərik.

Müxtəlif formatlarda çoxlu məlumatla qarşılaşdığınız zaman tənqidi düşünmə bacarıqlarınızı inkişaf etdirmək vacibdir. Axtarmaq, yoxlamaq, qiymətləndirmək, tətbiq etmək və bilik yaratmaq kimi bacarıqlar sizdən tənqidi düşünməyi tələb edir. Bu kontekstdə rəqəmsal savadlılıq ön plana çıxır.

Ünsiyyət həm də rəqəmsal savadlılığın mühüm aspektidir. Onlayn ünsiyyət qurarkən, fikirlərinizi ifadə etmək, müvafiq suallar vermək, hörməti qorumaq və inam yaratmaq bacarığı üz-üzə ünsiyyətdə olduğu kimi vacibdir.

Sizin həmçinin məlumatı etik və davamlı şəkildə əldə etmək, idarə etmək, emal etmək və yaratmaq üçün texnologiyadan istifadədə praktiki bacarıqlara ehtiyacınız olacaq.

Rəqəmsal savadlılıq universitet tələbələri üçün də çox vacibdir. Gələcəkdə peşəkar dünyaya qədəm qoyduğunuz zaman əhəmiyyətini saxlamağa davam edəcək. İş yerinizdə sizdən rəqəmsal mühitlərdə insanlarla əlaqə saxlamağınız, məlumatdan düzgün istifadə etməniz və əməkdaşlıqda yeni ideyalar və məhsullar yaratmağınız tələb olunacaq. Hər şeydən əvvəl, rəqəmsal mənzərə sürətlə dəyişməyə davam etdiyi üçün rəqəmsal şəxsiyyətinizi və sağlamlığınızı qorumalısınız.